به گزارش آوای ورزقان به نقل از باشگاه خبرنگاران، طبق اصول ۵۴ و ۵۵ قانون اساسی، نظارت مجلس شوراى اسلامى بر اجراى بودجه سالانه کل کشور بر عهده دیوان محاسبات کشور است.

گزارش تفریغ بودجه سالانه کشور از سوی دیوان محاسبات انجام شده و میزان تحقق درآمد‌ها و بخش‌های هزینه‌ای قانون بودجه سالانه و نیز تخلف دستگاه‌ها در تخصیص بودجه‌های لازم، پس از پایان سال را مشخص می‌کند.

ماده ۲۲۱ آئین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی، رئیس دیوان محاسبات را موظف می‌کند تا گزارش تفریغ بودجه سالانه کشور را حداکثر تا پایان دی‌ماه سال بعد تهیه و برای رسیدگی به مجلس شورای اسلامی تسلیم کند.

بنا بر تبصره یک همین ماده نیز رئیس دیوان، هنگام تقدیم گزارش تفریغ بودجه سالانه کشور حداکثر به مدت یک‌ ساعت، درباره آن در جلسه علنی توضیح می‌دهد.

هیئت‌رئیسه مجلس نیز گزارش کامل تفریغ بودجه را به کمیسیون برنامه و بودجه به عنوان کمیسیون اصلی و بخش‌های مرتبط با کمیسیون‌های دیگر را به عنوان کمیسیون فرعی ارجاع می‌کند تا حداکثر ظرف یک‌ ماه گزارش خود را به کمیسیون اصلی تقدیم کنند.

کمیسیون برنامه و بودجه نیز موظف است حداکثر ظرف سه ماه از تاریخ تسلیم گزارش به مجلس، با توجه به گزارش کمیسیون‌های فرعی و اخذ توضیحات از دستگاه‌های اجرایی، گزارش بررسی نهایی خود را تهیه و به هیئت‌رئیسه مجلس تسلیم کند و بنا بر تبصره ۲ ماده ۱۰۴ آئین‌نامه داخلی مجلس، گزارش‌ تفریغ بودجه خارج از نوبت در دستور کار مجلس قرار می‌گیرد، البته این گزارش‌ها باید حداقل ۴۸ ساعت قبل از طرح در مجلس چاپ و در اختیار نمایندگان قرار گیرد و خلاصه آن نیز حداکثر به مدت ۳۰ دقیقه درجلسه قرائت می‌شود.

دیوان محاسبات کشور سالانه با بررسی حساب‌ها و اسناد مربوط به دستگاه‌های دولتی گزارش «تفریغ بودجه» را تهیه می‌کند که در آن نحوه و میزان هزینهٔ سازمان‌ها، پروژه‌ها و پیشرفت آن‌ها بر اساس لایحهٔ بودجه مشخص است.

*تفریغ در لغت

در لغت‌نامهٔ دهخدا تفریغ حساب، واریز کردن حساب و فارغ شدن از آن معنی شده‌ است که در عمل نیز تفریغ بودجه چنین کاربردی دارد. در فرهنگ‌های فارسی معین و عمید تفریغ به معنای فارغ ساختن، پرداخته کردن، آماده کردن و خالی کردن ظرف آمده است.

*تعریف تفریغ بودجه

تفریغ بودجه در قانون تعریف نشده است اما با استفاده از کاربردهای آن در فرهنگ لغت، قوانین و مقررات می‌توان تعاریفی را ارائه کرد.

وب‌گاه دیوان محاسبات کشور تعاریف زیر را برای تفریغ آورده:

تفریغ بودجه نتیجهٔ نهایی نظارت بعد از خرج است؛ تفریغ بودجه یک نوع حسابرسی کلی عملیات مالی دولت است؛ تفریغ بودجه نشانگر درجهٔ تطبیق یا عدم تطابق عملیات انجام شده توسط دولت بر مبنای محاسبات پیش‌بینی‌شده است؛ تفریغ بودجه نظارت قوهٔ مقننه نسبت به دخل و خرج کشور است؛ تفریغ بودجه بررسی سرنوشت هر ریال در آمد کشور در مجرایی که برای خرج آن پیش بینی شده است.

مجلس شوراری اسلامی برای تأمین نیازهای مردم به عنوان وکیل آن‌ها به دولت مأموریت می‌دهد قانون بودجهٔ کل کشور را مطابق با مقررات مربوط اجرا کند. مأمور باید گزارش کارخود را تحت عنوان صورت حساب عملکرد بودجهٔ سالانهٔ کشور که‌‌ همان عملکرد مالی دولت است به دیوان محاسبات کشور و هیات وزیران ارسال و دیوان محاسبات نیز به عنوان عامل کنترل‌کننده مجلس شورای اسلامی، گزارش تفریغ بودجه را به مجلس تقدیم کند.

در ‌‌نهایت می‌توان تفریغ بودجه را به صورت عملیاتی اینگونه تعریف کرد: تفریغ بودجه به فرآیند تسویهٔ بودجه از طریق تطبیق اطلاعات صورت‌حساب عملکرد تهیه شده توسط وزارت امور اقتصادی و دارایی با اطلاعات تهیه شده توسط دیوان محاسبات کشور و تجزیه و تحلیل نتایج حاصل از آن اطلاق می‌شود.

بنابراین تعریف، گزارش تفریغ بودجه به صورت عملیاتی عبارت است از گزارش یافته‌های ناشی از فرآیند تسویهٔ بودجه و نظرات دیوان محاسبات کشور در خصوص اجرای بودجه. دیوان محاسبات باید در پایان هر سال «تفریغ بودجه» یا به تعبیری فراغت از بودجه، را به مجلس تسلیم کند. در قانون آمده است که این «تفریغ بودجه» باید در اختیار عموم قرار بگیرد.

برخی تحلیل‌گران این گزارش را از خود لایحه بودجه مهم‌تر می‌دانند، چراکه اولا تفریغ بودجه آمار و ارقام واقعی است که چقدر درآمد داشته‌ایم و چقدر مصرف؛ اما لایحه بودجه پیش بینی درآمد‌ها و مصارف است؛ دوما اگر یک دولتی بخواهد بودجه یک سال خودش را درست و دقیق تنظیم کند، می‌بایست مبتنی بر عملکرد سال گذشته خود (که در گزارش تفریغ بودجه هر سال می‌آید)، این کار را انجام دهد و مجلس نیز باید مبتنی بر همین گزارش اقدام به تصویب بودجه کند.

گفتنی است “حسینعلی حاجی‌دلیگانی” عضو کمیسیون برنامه، بودجه و محاسبات مجلس در رابطه با ضرورت ارائه گزارش تفریغ بودجه از سوی دیوان محاسبات به مجلس شورای اسلامی در زمان مقرر به خبرنگار باشگاه خبرنگاران گفت: از آنجایی که گزارش تفریغ بودجه به نوعی نظارت مجلس شوراى اسلامى بر اجراى بودجه سالانه کل کشور بوده و مشکلاتی که در بودجه‌های سنوات قبل را مشخص می‌کند، لذا ضروری است این گزارش در زمان مقرر تقدیم مجلس شود تا از طریق آن بودجه‌های سال‌ آینده اصلاح شود.